پکیج (پروتکل) خانواده درمانی به شیوه شناختی رفتاری در 64 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت doc
توضیحات پکیج (پروتکل) درمانی آموزشی روانشناسی
آماده سازی در 16 جلسه درمانی
طراحی شده به صورت آموزش گروهی
آماده شده در بیش از 64 صفحه به صورت جامع (فونت B lotus)
دارای شرح جلسات به صورت کامل جهت اجرا (تمام جلسات به صورت مفصل شرح داده شده است)
دارای رفرنس معتبر و به شیوه APA
توجه: این پکیج (پروتکل) شامل شرح جلسات به صورت کامل برای آموزش و اجرا می
باشد. لازم به ذکر است که این پکیج برگفته از پایان نامه های کارشناسی
ارشد و دکتری دفاع شده می باشد و در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار گرفته
و با جامعه و نمونه ایرانی سنخیت کامل دارد.
نمونه ای از جلسات درمانی و مبانی نظری پکیج مورد نظر:
جلسه اول: ایجاد ارتباط اولیه، بیان اهداف، روش کار و بررسی مشکلات موجود در بین اعضای خانواده، تعامل و تعیین هدف.
مراحل اولین جلسه خانواده درمانی به شرح زیر است:
- مرحله آشنایی که همان سلام و استقبال و کمک به احساس راحتی اعضای خانواده است
- مرحله بیان مشکل که طی آن مشکل عنوان شده بررسی می شود
- مرحله تعامل که در آن اعضای خانواده به گفتگو با یکدیگر دعوت می شوند
- مرحله تعیین هدف یعنی وقتی از اعضای
خانواده خواسته می شود دقیقاً تغییرات مورد انتظار خود را تصریح کنند. جلسه
با تعیین قرار جلسه بعدی با تمام یا بعضی از اعضای خانواده خاتمه می یابد
مرحله آشنایی:
تمام اعضای خانواده باید در تمام مراحل طول جلسه و خصوصاً در مرحله آشنایی
عملاً شرکت کنند. افراد باید هرجا و هر طور که مایل هستند، بنشینند. نشستن
در جلسه نباید به گونه ای باشد که یکی بر دیگری برتری داشته باشد و حتی
محل استقرار درمانگر نباید به گونه ای باشد که او را از دیگران جدا، متمایز
و برتر جلوه دهد. نشست حلقوی مورد تأکید است. درمانگر باید بعد از معرفی
خود، با تک تک اعضای خانواده صحبت کند و با آنها آشنا شود. آنچه مهم است پی
بردن به عکس العمل پاسخ هر یک از اعضا برای مشخص شدن وضعی است که همه آنها
در آن دخیل و مهم اند. اگر یکی پیش از وقت شروع به صحبت درباره مشکل کرد،
درمانگر باید او را متوقف کند تا این که مختصر آشنایی با تک تک اعضای
خانواده حاصل شود.
مرحله طرح مشکل: جلسه
تا اینجا برخورد اجتماعی با افراد خانواده است که می تواند کاملاً خلاصه
باشد و حتی چند دقیقه طول بکشد. درمانگر از اعضای خانواده می خواه د که به
صورت انفرادی نظر خود را به طور مستقیم درباره مشکل یا مشکلات خود بگویند.
بهتر است درمانگر با تمام اعضای خانواده برخورد یکسانی داشته باشد و طوری
وانمود کند که انتخاب اولین شخص مورد خطاب تصادفی بوده است، ارائه راه حل
برای مشکل آسان تر خواهد بود.
در این
مرحله درمانگر باید آشکارا بر مشکل یا مشکلات مطرح شده توسط افراد خانواده
تمرکز یابد او هنگام گوش دادن به مشکل نباید هیچ تعبیر و تفسیری بنماید که
باعث شود گوینده را به گونه متفاوتی ببیند. همچنین نباید در این مرحله
اندرزی بدهد، حتی اگر از او درخواست شود درمانگر فقط به دقت به مشکلات
مطرح شده گوش کرده و سعی می کند مشکل یا مشکلات مش ترک افراد خانواده را در
ذهن خود نگاه دارد، بدون اینکه عکس العملی نشان دهد، اگر فردی از خانواده
زیاد حرف می زند و صحبت های دیگران را قطع می کند، او باید با مداخله امکان
ادامه صحبت را به شخص اول برگرداند و همه باید نوبت داشته باشند. هم چنین
درمانگر هنگام شنیدن مشکلات باید عمل افراد را نیز مشاهده کند.
مرحله تعامل: پرسش راجع به مشکل دو مرحله دارد. مرحله اول کسب نظر همگان است.
مرحله
دوم آن است که اعضای خانواده را به گفتگوی متقابل راجع به مشکل یا مشکلات
مشترک خود بکشانیم و مثلاٌ از آن ها بخواهیم در مورد ریشه ها و علل تعارضات
خود با یکدیگر گفتگو کرده و سعی کنند راه حل های عملی و منطقی برای حل این
مشکل پیدا کنند. در اینجا, سعی می شود که افراد را به شنیدن سخنان یکدیگر و
نیز توجه به راه حل های ارائه شده، ترغیب نمود. در این مرحله درمانگر
نباید مرکز گفتگو باشد. او به عوض اینکه شخصی باشد که تک تک اعضای خانواده
با او صحبت کنند، باید آنها را به طرف صحبت هرچه بیشتر با هم سوق دهد.
وقتی نظر
افراد خانواده راجع به مشکل ابراز شد، اختلافات هم بروز می کند. لذا، او
باید هم چنان مسئول و مراقب آنچه واقع می شود باشد. او باید مراقب باشد که
قبل از تمام کردن مرحله اول مانع از شروع گفتگوی متقابل اعضای خانواده با
یکدیگر شود. زیرا این کار ممکن است باعث گره خوردن مشکل و اختلاف نظر دو
فرد خاص از اعضای خانواده شود. از طرفی درمانگر باید در مرحله تعامل و
زمانی که دو نفر با هم در حال صحبت کردن هستند، برای وارد کردن شخص سوم در
گفتگو آماده باشد. بهتر این است که همه با همدیگر صحبت کنند.
مرحله تعیین هدف و تغییرات مطلوب: بسیاری
از مشکلات اعضای خانواده پس از روبرو شدن آنها با یکدیگر به وضوح روشن می
شود. با این حال در این مرحله مهم است که افراد با بیانی روشن و مستدل
تغییرات مورد انتظار خود را از برنامه درمان اظهار کنند. این کار به تک تک
افراد کمک می کند که روی موارد مهم تمرکز کنند تا در مجموع خطوط اصلی اهداف
درمان خانوادگ ی مشخص شود. در این مرحله باید تمرکز روی مشکلات عمومی
خانواده باشد. گاه یکی از اعضای خانواده مشکلی را بیان می کند که واقعاً
مشکل نیست، اما او به دلیل نداشتن تجربه کافی فکر می کند که مشکل است. لذا
درمانگر ناچار است به عوض کار درمانگری به معنای متداول آن صرفاً نقش یک
ناصح عاقل را بازی کند. پس از تعیین اهداف می توان اولین جلسه را با قرار
جلسه بعد خاتمه داد.
جلسه دوم: بررسی عوامل مؤثر بر زندگی سالم (عوامل جسمانی، روانی _ اجتماعی و معنوی)، عزت نفس و احترام به خود و بحث گروهی
زندگی سالم، ابعاد مختلفی دارد. در این جلسه، زندگی سالم در ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی،
معنوی و شناسایی موقعیت های پرخطر مطرح می شود.
عوامل جسمانی
آنچه که
در ایجاد زندگی سالم نقش دارد، ارتقاء سلامت است. سلامت عبارت است از حالت
کامل بهزیستی جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی، نه صرفاً فقدان بیماری یا
ناتوانی. منظور از ارتقاء سلامت، فرآیندی است که افراد را قادر می سازد
توانایی و فعالیت خود را جهت بهبود وضعیت سلامت خود افزایش دهند. ارتقاء
سلامت نیاز به انجام رفتارهای سالم دارد. منظور از رفتار سالم، رفتارهایی
است که سلامت فرد را نگه داشته و یا ارتقاء دهند. این رفتارها متعدد و
متنوعند، از جمله:
تغذیه
صحیح، خواب شبانه کافی بین 7 تا 8 ساعت، ورزش مرتب، عدم مصرف سیگار و الکل،
تنظیم وزن به گونه ای که بیش از 10% اضافه وزن وجود نداشته باشد. عواملی
که با سبک زندگی ناسالم رابطه دارند عبارتند از: مصرف مواد و الکل، سیگار،
پرخوری و پرداختن به کارهای خطرناک.
فعالیت گروهی در زمینه عوامل جسمانی زندگی سالم: در
این زمینه، درمانگر باید توجه اعضای خانواده را به اهمیت نقش عوامل جسمانی
(خواب، تغذیه، ورزش، وزن متناسب و عدم مصرف سیگار و الکل) جلب نماید. در
این رابطه او از آنها می خواهد که میزان رعایت عوامل بهداشتی را
مورد بحث قرار داده و اعضا را به مشارکت فعال در بحث دعوت می کند.
درمانگر
به هنگام بحث افراد خانواده با یکدیگر باید به عواملی که مانع رفتارهای
سلامت در افراد می شوند دقت کند، یکی از این موانع، خوش بینی غیرواقع
بینانه است. خوش بینی غیرواقع بینانه مبنی بر این باور است که فرد هیچ وقت
دچار مشکلات جسمانی مهم نمی شود.
توصیه می شود که در پایان جلسه، درمانگر افراد خانواده را به ایجاد یک برنامه ریزی جسمانی فردی راهنمایی نماید.
عوامل روانی اجتماعی
در کنار
عوامل جسمانی مربوط به زندگی سالم، عوامل روانی و اجتماعی قرار دارند.
امنیت و رضایت خاطر یکی از عوامل روانی بسیار مهم در زندگی سالم است که از
طریق روابط اجتماعی ایجاد می شود. ارتباطات و پیوندهای اجتماعی، احساس تعلق
و پیوستگی انسان های دیگر، احساس امنیت عمیقی در افراد ایجاد می کند.
بنابراین، یکی از شرایط زندگی سالم، برقراری روابط انسانی است.
تنظیم اهداف زندگی
یکی دیگر
از فعالیت هایی که به انسان ها احساس امنیت و رضایت خاطر می دهد تعیین و
تنظیم اهداف زندگی است که نیاز به توجه خاص دارد. چنانچه فرد اهداف زندگی
خود را نشناسد دچار بی هدفی، کسالت و ناامیدی و درماندگی می شود، چنانچه
اهداف غیرواقع بینانه ای برای زندگی خود تعیین کند، نمی تواند به آن اهداف
دست یابد و دچار خشم، پرخاشگری، یأس و ناامیدی می شود و درعوض، چنانچه
اهداف واقع بینانه ای داشته باشد، با رسیدن به آن ها، احساس آرامش خواهد
نمود.
فعالیت گروهی در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
به منظور تعیین اهداف مناسب، قابل دست یابی و واقع بینانه، درمانگر می
تواند از کلیة افراد خانواده بخواهد اهداف زندگی خود را بنویسند، در رابطه
با هر یک از آنها با یکدیگر بحث کنند. سپس آنها را به این مطلب راهنمایی
کند که اهدافی مثل موفقیت تحصیلی، رضایت خانواده و فرد سالمی برای اجتماع
بودن اهداف کلی هستند و اهداف بلند مدت نامیده می شوند. نکته مهم دیگر در
این مرحله آن است که اهداف غیر واقع بینانه مراجعان مشخص شده و دلایل
غیرواقع بینانة آنها روشن شود.
برای
حصول به اهداف بلند مدت، هر فرد باید اهداف کوتاه مدتی را در داخل آنها
تعیین کند. بنابراین درمانگر دوباره به اعضای خانواده فرصت می دهد تا اهداف
کوتاه مدت خود را معین کنند.
مثلاً: هدف بلند مدت: ورود به دانشگاه/به دست آوردن شغل مناسب
هدف کوتاه مدت: موفقیت در امتحانات پایان سال یا پایان ترم.
اهداف کوتاه مدت تر:
1. برنامه ریزی تحصیلی/برنامه ریزی حرفه ای
2. مشاوره در خصوص برنامه ریزی تحصیلی/ مشاوره درباره ی برنامه ریزی حرفه ای
3. جدیت و کوشش در مطالعه دروس/تلاش برای مطالعه و کار عملی در حرفه مورد نظر
4. کمک گرفتن از دیگران.
هدف کوتاه مدت روزانه: مطالعه دروس طبق برنامه تعیین شده و انجام کار عملی در حرفه مورد نظر
با در پیش گرفتن اهداف کوتاه مدت، روند زندگی منظم و قابل پیش بینی می گردد.
عزت نفس و احترام به خود:
یکی از
عوامل بسیار مهم در رفتار سالم، عزت نفس است که عبارت از احساس ارزشمندبودن
که از مجموع افکار، احساس ها، عواطف و تجربیات فرد در طول زندگی ناشی می
شود. کسی که از عزت نفس برخوردار است خود را با ارزش، قوی، دوست داشتنی
دانسته و به ذلت و پستی تن نمی دهد و نه در ارتباط با دیگران و نه در
ارتباط با هوای نفس، حقارت و پستی را نمی پذیرد.
همبستگی: این احساس زمانی تجربه می شود که افراد از پیوندهای مهم زندگی خود راضی باشند.
بی همتایی: این
احساس هنگامی به وجود می آید که فرد بتواند صفات یا ویژگی هایی را که موجب
تفاوت و تمایز او از دیگران بشود، بشناسد و به آنها احترام بگذارد.
قدرت: احساس قدرت وقتی به وجود می آید که فرد بداند منابع، فرصت و قابلیت آن را دارد که بر شرایط زندگی خویش اثر بگذارد.
الگوها: فرد
به کمک الگوهای انسانی، فلسفی و عملیاتی؛ مدل هایی برای خویش فراهم می کند
تا او را در استقرار ارزش های معنی دار، هدف ها، آرمان ها و معیارهای شخصی
کمک کند. عوامل مؤثر در عزت نفس قوی عبارتند از:
خودآگاهی و شناسایی خود؛
ارزش گذاردن به هر آنچه که هست،
باور به بی همتایی و بی نظیر بودن خود.
وظیفه
درمانگر در ارتقاء عزت نفس آن است که برای افراد خانواده روشن سازد که
قضاوت در مورد ارزشمندی خود را از تفاوت هایی که با دیگران دارند جدا کنند.
در زمینه ارتقاء عزت نفس درمانگر می تواند فعالیت های زیر را در دو بخش
"ما موجوداتی منحصر به فرد هستیم" و "چقدر خود را می شناسیم" انجام دهد.
ابتدا درمانگر دربارة تفاوت های فردی بحث می کند و برای افراد خانواده روشن می سازد که همه
انسان ها
با یکدیگر متفاوتند. هیچ کس وجود ندارد که شبیه دیگری باشد هر فرد تک و بی
نظیر است، انسان ها موجوداتی منحصر به فرد هستند. تا به حال کسی در دنیا
به وجود نیامده که شبیه دیگری باشد. در آینده هم کسی مثل و مانند دیگری
متولد نخواهد شد پس هر فرد تک، منحصر به فرد و بی نظیر است. او روشن می
سازد که متفاوت، بودن بد یا خوب نیست. بدین ترتیب بحث ارزشمندی از بحث
تفاوت جدا می شود.
فعالیت گروهی در زمینة تشخیص شباهت ها و تفاوت ها: درمانگر
از افراد خانواده می خواهد که خوب به یکدیگر نگاه کنند. پس از آن می خواهد
که شباهت های همدیگر را یادداشت کنند (5 یا 6 شباهت) بعد از تکمیل این
قسمت، از آنها می خواهد حالا یک بار دیگر به هم نگاه کنند و این بار تفاوت
های همدیگر را بنویسند. سپس هر یک از افراد شباهت ها و تفاوت های خود با
دیگران را با صدای بلند می خوانند. پس از آن درمانگر نتیجه گیری می کند که
همة ما با هم شباهت و تفاوت هایی داریم. ولی آیا این شباهت و تفاوت ها با
خوب یا بد بودن ما ارتباط دارد؟
درمانگر
شباهت ها و تفاوت های افراد خانواده را با یکدیگر مقایسه می کند و می گوید
"همان طور که در اثر انگشت تک و منحصر به فرد هستیم در علائق مان نیز بی
نظیر هستیم"
او چنین
جمع بندی می کند که ما نه تنها ظاهرمان بلکه عقایدمان، علائقمان، سلیقه
هایمان نیز متفاوت است آیا عیبی دارد؟ آیا بد است؟ فقط متفاوت است.
احترام
یکی از
نیازهای مهم دیگر انسان، نیاز به احترام است. دو کانون و منبع احترام وجود
دارد: 1- احترام دیگران به فرد و 2- احترام فرد به خودش که عزت نفس نام
دارد.
نیاز به
احترام از سوی دیگران نه تنها ایراد ندارد بلکه یکی از نیازهای روانی طبیعی
انسان است و به دنبال پیروی از قواعد و هنجارهای اجتماعی، پیشرفت، موفقیت،
فعالیت های سالم و برخورداری از سبک زندگی سالم به دست می آید و از جمله
راه هایی که باعث احترام دیگران به فرد می شود این است که فرد به دیگران
احترام بگذارد.
فعالیت گروهی در زمینه شیوه کسب احترام از سوی دیگران: در
اینجا درمانگر می تواند با یک سؤال، ذهن افراد خانواده را به سوی نحوه کسب
احترام از سوی دیگران جلب کند و سپس با سؤال های هدایت کننده ذهن آنها را
به طرف فعالیت هایی که احترام دیگران را به فرد افزایش می دهد نزدیک کند
برای مثال می تواند از آنها بپرسد که آنها چگونه می توانند با رفتار خود
احترام سایرین را به سوی خود جلب کنند. در پایان، درمانگر به این مطلب
اشاره می کند که گاهی افراد با بعضی از رفتارهای ناسالم سعی در بدست آوردن
احترام دیگران دارند. سپس از آنها می خواهد نحوه کسب چنین احترامی را بیان
کنند.
جلسه سوم: آموزش مهارت تحلیل رفتار (A-B-C) بحث گروهی و ارائه فعالیت های تکمیلی
هدف از
این مداخله، آموزش به مراجعان است تا بتوانند الگوهای رفتاری ناکارآمد خود
را تحلیل کنند. هم چنین بتوانند الگوهای رفتاری سازش یافته تر دیگری را که
با سایرین بروز می دهند یا درمانگر آنها را پیشنهاد میکند، تحلیل کنند. به
مراجعان آموزش داده می شود تا بتوانند از روش ساده A-B-C برای تحلیل رفتار
استفاده کنند. از آنها خواسته می شود تا الگوهای پاسخ دهی یا رفتارهای
سازش نایافته خود را به تفصیل شرح دهند. سپس از آنها خواسته می شود تا از
فرم زیر برای توصیف رفتار شخصی خود و مشخص کردن وقایعی که قبل و بعد از
پاسخ های آنها ایجاد می کند و پیامدهای پاسخ هایشان را نیز توصیف و یادداشت
کنند.
A وقایع فعال کننده
B رفتار
C پیامدها
پیشایندها
و پیامدهای گزارش شده، می توانند توصیفی از پاسخ های افراد مهم، وقایع
محیطی یا رفتارهای عاطفی یا شناختی شخصی افراد (مانند عصبانیت، نگرانی،
افسردگی، یا احساسات خوشایند) باشند. درمانگر باید به افراد خانواده کمک
کند تا از وقایع، افکار یا احساساتی که راه انداز خشم در آنها بوده اند
آگاه گردند.
آموزش آگاهی از همایندی ها
این
تکنیک برای کمک به مراجعان، جهت آگاه شدن از نتایج احتمالا منفی تصمیم گیری
های نابجایی به کار می رود که یاد گرفته اند یا ممکن است در نظر داشته
باشند یاد بگیرند. روش مذکور به آنها کمک می کند تا پیامدهای بالقوه و
بالفعل الگوهای رفتاری خود ویرانگر خویش را پیش بینی کنند. به علاوه، آگاهی
از همایندی ها، ممکن است به مراجعان کمک کند تا از پیامدهای مطلوب و
احتمالی تصمیم گیری های جایگزین و الگوهای رفتار جایگزین هم آگاهی یابد. به
طور کلی، از مراجعان خواسته می شود تا با استفاده از شکل و الگوی زیر،
پیامدهای احتمالی کوتاه مدت و بلندمدت تصمیم گیری های رفتاری گوناگون یا
سبک های زندگی را فهرست کند.
رفتار پیامدهای کوتاه مدت پیامدهای بلندمدت
از آنجا
که ممکن است افراد غالبا پیامدهای منفی احتمالی الگوهای رفتاری خود
تخریبگرانه یا خودشکن را، هم در کوتا همدت و هم در بلندمدت، فراموش کنند،
از آنها خواسته می شود تا هم پیامدهای آنی و هم درازمدت رفتار خود را تصور
کند. در صورت داشتن فرصت مهارت های گفتگو هم در اینجا از سوی درمانگر مطرح
می شود.
. Consequences
. Behavior
. Antecedents
. Contingency – Awareness
. Self – Defeating
توجه:: از جلسه چهارم تا جلسه سیزدهم در ابتدای جلسات فعالیت های تکمیلی خواسته شده، توسط درمانگر مورد پرسش و بررسی قرار می گیرد
جلسه چهارم: آموزش حل مسئله، بحث گروهی، ارائه فعالیت های تکمیلی.
روش حل مسئله:
یکی از فنونی که در رویکردهای شناختی رفتاری استفاده می شود، روش حل مسئله
است. هدف کلی آموزش حل مسئله، آموزش و کمک به افراد در جهت کسب بینش نسبت
به توانایی های خود است. با استفاده از این روش فرد می تواند از توانایی
های خود برای مقابلة مؤثر با مشکلات و مسائل زندگی روزمرة خود بهره گیرد.
روش حل مسئله شامل پنج مرحله به شرح زیر است:
- در مرحلة اول، به افراد کمک می شود که
مشکلات را بخشی از زندگی روزانه تلقی کنند و در مقابل مشکلات، تکانه ها و
هیجان ها، خود را کنترل کنند.
- در مرحلة دوم، فرد باید مشکل را درک و آن را تعریف عملیاتی کند.
- در مرحلة سوم، از فرد خواسته می شود
تا کلیة راه حل های بدیعی را که به حل مشکل کمک می کنند مطرح سازد. در این
مرحله قضاوتی در مورد راه حل های ارائه شده صورت نمی گیرد.
- در مرحلة چهارم، فرد هر راه حل را به طور جداگانه ارزیابی می کند و سپس عملی ترین و مناسب ترین راه حل را بر می گزیند.
- در مرحله پنجم، فرد به گونه ای مؤثر راه حل انتخاب شده را به کار می گیرد.
در این روش، درمانگر طی جلسه ای با حضور کلیة افراد خانواده، ابتدا از آنها می خواهد تا یکی از
مشکلات
روزمرة خود را مطرح کنند. سپس به طور عملی چگونگی به کارگیری روش حل مسئله
را به آنان آموزش می دهد. در اینجا مناسب است که اعضای خانواده با تفکر
واگرا و تفکر همگرا به زبان ساده آشنا شوند.
آموزش حل مسئله
گونه
ساده ای از حل مسئله گروهی نیز در زیر ارائه شده است. این برنامه از چهار
مرحله تشکیل شده است و به مداخله های حل مسئله در درمان فردی..........
.................
.......................
.....................................
..................................................
